Անպատրաստ նյութեր (Uncatecorized)
Տավուշ բերդ
ԱՄՐՈՑ ՏԱՎՈՒՇ /Թովուզ ղալա-10-14-րդ դար /ք. ԲԵՐԴ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶ Բերդի հիմնադրման ստույգ թվականը հայտնի չէ,սակայն Տավուշ ամրոցի մասին բանավոր հիշատակություներ կան սկսած 4-րդ դարից:Գրավոր աղբյուրներում առաջին անգամ հիշատակվում է 10 րդ դարի սկզբին ‘ որպես Հայոց թագավոր Աշոտ բ. Երկաթի նստավայր: 10-11 դարերում ամրոցը պատկանել է Բագրատունիների Կյուրիկյան ճյուղին,իսկ 12-13 -րդ դարերում ‘ Զաքարյաններին:Գրավոր աղբյուրները
... Ավելին.Տավուշ բերդ
ԱՄՐՈՑ ՏԱՎՈՒՇ /Թովուզ ղալա-10-14-րդ դար /ք. ԲԵՐԴ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶ
Բերդի հիմնադրման ստույգ թվականը հայտնի չէ,սակայն Տավուշ ամրոցի մասին բանավոր հիշատակություներ կան սկսած 4-րդ դարից:Գրավոր աղբյուրներում առաջին անգամ հիշատակվում է 10 րդ դարի սկզբին ‘ որպես Հայոց թագավոր Աշոտ բ. Երկաթի նստավայր: 10-11 դարերում ամրոցը պատկանել է Բագրատունիների Կյուրիկյան ճյուղին,իսկ 12-13 -րդ դարերում ‘ Զաքարյաններին:Գրավոր աղբյուրները հաստատում են որ ամրոցը իր զարգացման գագաթնակետին է հասել 9-14 րդ դարերում:Տավուշ ամրոցը եղել է միջնադարյան Հայաստանի նշանավոր բերդերից մեկը/Լոռե բերդի ,Կածարաթի, Աղջկաբերդի/,այս բերդերը այնքան զորեղ տիրակալներ են ունեցել, որ մի քանի անգամ ապստամբել են Բագրատունիների դեմ’ փորձելով պահպանել իրենց ֆեոդալական անկախությունը, սակայն Աշոտ 2-րդը 10-րդ դարում կոտրել է նրանց կենտրոնախույս ձգտումները:Ամրոցում կրթա-մշակութային գործունեություն է ծավալել Հովհաննես վանական վարդապետը: Տավուշ ամրոցը գտնվում է ԲԵՐԴ քաղաքից հարավ արևելյան եզրին,Տավուշ գետի աջ ափին,ամրոցի ստորոտները և կից տարածքները հարուստ հնավայրեր են /դամբարանադաշտեր,քարայրներ,գյուղատեղիներ .գերեզմանոցներ և այլն/:14-րդ դարի վերջերից երբեմնի հզոր ամրոցը մնացել է անտերունչ ու աստիճանաբար ավերվել ու քայքայվել է:Միջնադարյան Հայաստանի այդ հզոր ամրոցից այժմ մնացել է միջնաբերդի և պարսպի մնացորդները:Տավուշ բերդը բաղկացած է եղել Միջնաբերդից ու ստորին բերդից:Միջնաբերդը զբաղեցնում էր բարձրադիր զառիթափ ժայռերով եզերված բլրի գագաթի լեզվանման տարածքը:Կիսալուսնաձև բուրգերով ամրացված պարսպի մնացորդները / մինչև 12 մ. բարձրությամբ,կառուցված ոչ խոշոր գետաքարերով և ճեղքված քարերով/ պահպանվում են արևելյան և հս.աարևելյան մասերում:Մուտքը եղել է հարավային կողմից : Այժմ ամրոցի տարածքում այլ շինություների հետքեր չեն պահպանվել, բացի ստորոտում կառուցված 12-րդ դարի եկեղեցու մնացորդներից:Միջնաբերդը հյուսիսային կողմում դեպի դուրս ելք է ունեցել, գաղտնուղի:Ստորին բերդը գտնվել է միջնաբերդի արևելյան ստորոտին,ուր պահպանվել են պարսպի կիկլոպյան շարվածքի մնացորդներ,միանավ դահլիճի տիպի եկեղեցու պատեր, կացարանների և տնտեսական շինությունների հետքեր:Խմելու ջուրը մինչև ստորին բերդը բերվել է հարավային կողմի Գլգլան կոչվող աղբյուրներից’ կավե փողրակներով,որոնց մնացորդները պահպանվել են:Բազմաթիվ հեղինակների հավաստմամբ Տավուշ բերդը համարվում է միջնադարյան Հայաստանի ֆեոդալական մանր թագավորությունների հս.արևելքում գտնվող խոշոր կենտրոներից մեկը:Նրա ժամանակակից շատ ամրոցներ /Բջնի,Ամբերդ,Լոռե բերդ/,արդեն պեղվել և ուսումնասիրվել են,մինչդեռ Տավուշ ամրոցը մնում է դեռ չուսումնասիրված, իր մեջ պարունակելով շատ գաղտնիքներ հայտնի նախարարական տների կենցաղի և արհեստների, առևտրի և ամրոցաշինության և այլնի մասին:Անցած դարի 80-ական թվակաների վերջերին ամրոցի տարածքում պեղումների փորձեր կատարեց հնագետ Հայկ Եսայանը,բայց անավարտ թողեց:2014 թ. հոկտեմբերին ամրոցի ստորոտում գտնվող քարայրներում ուսումնասիրություներ է սկսել ՀԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի արշավախումբը Բորիս Գասպարյանի գլխավորությամբ:Տավուշ նշանավոր ամրոցը իրեն կից հնավայրերով ընդգրկված է ստեղծվող ”ԲԵՐԴ” պատմա-մշակութային արգելոց թանգարանի տարածքների կազմում և սպասում է իր ուսումնասիրողներին:Տեղեկատվության աղբյուրը’ Պատմական միջավայրի պահպանության Տավուշի մարզային ծառայություն /Ռ.Մուրադյան/;
Սարիգյուղի դպրոցի բակում:Ֆոտոշարք:
«Ուժը միասնականության մեջ է, միասնականությունը հավատքի»
Այսօր գերաշնորհ Բագրատ Սրբազանի օրհնությամբ Տավուշի թեմում բացվելիք կիրակնօրյա դպրոցների ուսուցիչներն ու թեմի երիտասարդները միասնական ուխտի էին Հաղարծին վանական համալիրում:Ուխտավորները մասնակցեցին հոգեգալստյան սուրբ և անմահ պատարագին:Այնուհետև կազմակերպվեց ոչ ֆորմալ դաս՝թիմային աշխատանքով և խաղերով:Այսօրվա բանախոսները “Հույսի կամուրջ” ՀԿ Իջևանի մասնաճյուղի տնօրեն Արմինե Ներսիսյանն էր և հոգեբանական գիտությունների թեկնածու Ինգա Հարությունյանը:Տավուշի թեմի առաջնորդն իր քարոզում ոգևորեց կիրակնօրյա
... Ավելին.«Ուժը միասնականության մեջ է, միասնականությունը հավատքի»
Այսօր գերաշնորհ Բագրատ Սրբազանի օրհնությամբ Տավուշի թեմում բացվելիք կիրակնօրյա դպրոցների ուսուցիչներն ու թեմի երիտասարդները միասնական ուխտի էին Հաղարծին վանական համալիրում:
Ուխտավորները մասնակցեցին հոգեգալստյան սուրբ և անմահ պատարագին:
Այնուհետև կազմակերպվեց ոչ ֆորմալ դաս՝թիմային աշխատանքով և խաղերով:
Այսօրվա բանախոսները “Հույսի կամուրջ” ՀԿ Իջևանի մասնաճյուղի տնօրեն Արմինե Ներսիսյանն էր և հոգեբանական գիտությունների թեկնածու Ինգա Հարությունյանը:
Տավուշի թեմի առաջնորդն իր քարոզում ոգևորեց կիրակնօրյա դպրոցի ուսուցիչներին հետևյալ խոսքերով.
«Ինչպես հոգեգալուստին Սուրբ հոգին իջավ առաքյալների վրա և նրանք գնացին աշակերտ դարձրին ողջ աշխարհին,հենց նույն սուրբ հոգով լցված Տավուշի թեմի կիրակնօրյա դպրոցների ապագա ուսուցիրները պետք է իրենց աշակերտներին ուսուցանեն»:
Օրվա կադրը: Հաղարծին վանական համալիր:
Ասվածաշունչը գրքերի Գիրքն է, նրա մեջ է հավիտենական կյանքի աղբյուրը, բոլոր դժբախտների մխիթարությունն ու ուժը, անմեղության վահանն ու զենքը և զարթոնքը հոգևոր թմբիրից: Այն ուղեցույց է, որը փրկում է դեպի մեղքի ճանապարհ խոտորվելուց և արդար ու անաչառ դատավոր՝ մեղքի մեջ հարատևողների համար: Աշխարհում չկա նման մեկ այլ գիրք, որի բովանդակությունը Աստծո հայացքի նման թափանցեր մարդու
... Ավելին.Օրվա կադրը: Հաղարծին վանական համալիր:
Ասվածաշունչը գրքերի Գիրքն է, նրա մեջ է հավիտենական կյանքի աղբյուրը, բոլոր դժբախտների մխիթարությունն ու ուժը, անմեղության վահանն ու զենքը և զարթոնքը հոգևոր թմբիրից: Այն ուղեցույց է, որը փրկում է դեպի մեղքի ճանապարհ խոտորվելուց և արդար ու անաչառ դատավոր՝ մեղքի մեջ հարատևողների համար: Աշխարհում չկա նման մեկ այլ գիրք, որի բովանդակությունը Աստծո հայացքի նման թափանցեր մարդու հոգու խորքերը, որն ամեն ինչում, ընդհուպ մինչև բառը, ճշմարտություն պարունակեր, լիներ ավելի իմաստուն, քան օրենքների բոլոր ժողովածուները, հարուստ լիներ բոլոր խրատների ժողովածուներից ու գեղեցիկ՝ ողջ աշխարհի պոեզիայից և շարժեր սիրտը, ինչպես մոր գորովալից ձայնը; Այս Գիրքը արեգակի լույսից ավելի վառ, զմայլելի ոչ երկրային լույսն է, հավիտենության շունչը, որ բոլոր երկրային հաճույքների մեջ մարդու հոգում կարոտ է հարուցում երկնային հայրենիքի հանդեպ և տառապյալի հոգին համակում անասելի երանությամբ:
Հաղարծին 10-րդ դարի հայկական վանքային համալիր Տավուշում: Ծաղկում է ապրել XII դարի վերջին – XIII դարի սկզբին՝ Խաչատուր Տարոնացու առաջնորդության ժամանակ։
Հաղարծին, 10-րդ դարի հայկական վանքային համալիր ՀՀ Տավուշի մարզում, Դիլիջան քաղաքից 18 կմ հեռավորության վրա։ Պատմություն Վանքային համալիրը կառուցվել է 10-13-րդ դարերի ընթացքում։ Վանքի մասին տեղեկություններ է տալիս Կիրակոս Գանձակեցին: Ծաղկում է ապրել XII դարի վերջին – XIII դարի սկզբին՝ Խաչատուր Տարոնացու առաջնորդության ժամանակ։ Որպես ուսումնագիտական կենտրոն հիշատակվում է (Կոստանդին Դ, Ստեփանոս Օրբելյան) XIII դարի
... Ավելին.Հաղարծին 10-րդ դարի հայկական վանքային համալիր Տավուշում: Ծաղկում է ապրել XII դարի վերջին – XIII դարի սկզբին՝ Խաչատուր Տարոնացու առաջնորդության ժամանակ։
Հաղարծին, 10-րդ դարի հայկական վանքային համալիր ՀՀ Տավուշի մարզում, Դիլիջան քաղաքից 18 կմ հեռավորության վրա։
Պատմություն
Վանքային համալիրը կառուցվել է 10-13-րդ դարերի ընթացքում։ Վանքի մասին տեղեկություններ է տալիս Կիրակոս Գանձակեցին: Ծաղկում է ապրել XII դարի վերջին – XIII դարի սկզբին՝ Խաչատուր Տարոնացու առաջնորդության ժամանակ։ Որպես ուսումնագիտական կենտրոն հիշատակվում է (Կոստանդին Դ, Ստեփանոս Օրբելյան) XIII դարի առաջատար մշակութային կենտրոնների շարքում։
Ճարտարապետություն
Հաղարծինի համալիրի կազմում են երեք եկեղեցի, երկու գավիթ (մեկը՝ ավերված), սեղանատուն, աղոթարաններ, խաչքարեր: Վանքի տարածքում, հուշարձանների գլխավոր խմբից արևելք, ժայռալանջին աղոթարաններ են, գեղաքանդակ խաչքարեր։ Հաղարծինում գտնված բրոնզաձույլ կաթսան (350 կգ, այժմ ՀՊՊԹ-ում է) գեղարվեստական մետաղագործության բարձրարվեստ նմուշներից է․ շուրթի պսակի փորագրությունը նշում է պատրաստման տարեթիվը՝ 1232, չորս կանթերն առյուծների արձանիկներ են, ոտքերը նույնպես զարդարված են գեղարվեստորեն:
Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի
Ամենավաղը Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին է (մոտ X դար), որն արտաքուստ ուղղանկյուն, ներքուստ խաչաձև (չորս անկյունների ավանդատներից արևելյաններն առանձնացված չեն աղոթասրահից) հատակագծով գմբեթավոր կառույց է։ Գմբեթային փոխանցումն իրականացված է սաղր տրոմպներով։ Դեկորատիվ միակ տարրը խիստ հողմահարված անկյունային որմնախոյակներն են՝ պարզ բեկվածքներով և ականթի տերևների արխաիկ նկարվածքի շարքով։ Եկեղեցուն արևմուտքից կից է քառասյուն կենտրոնակազմ հորինվածքով գավիթը (XII դարի վերջ), որի անկյունային միահարթ առաստաղներին բարձրաքանդակներ են (մարդկանց պատկերներ, վարդյակներ, թռչուն, հրեշտակ ևն, նաև արձանագրություններ)։ Գավթի հարավային պատի մոտ պահպանվել են գերեզմանադամբարանների մնացորդներ։ Սուրբ Գրիգոր եկեղեցուն հյուսիսից կից է թաղածածկ մատուռ (XIII դար), իսկ դեպի արևելք շատ մոտ կանգնած է նրբագեղ մանրամասներով, կապտավուն բազալտից կառուցված Սուրբ Ստեփանոս գմբեթավոր եկեղեցին (1244)։
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի
Համալիրի գլխավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին գմբեթավոր դահլիճ տիպի է։ Ըստ հարավային մուտքի ճակատակալ քարի արձանագրության՝ կառուցվել է 1281-ին, սակայն հարավային և հյուսիսային պատերի ստորին մասի վերաշարվածքը, արևելյան ճակատի բարձրաքանդակում պատկերված եկեղեցու մանրակերտի տարբերվելը ներկայիս կառույցից ևն, ենթադրել են տալիս, որ 1281-ին կառույցը որոշ փոփոխություններով վերականգնվել է՝ հիմնարկված լինելով հավանաբար X-XI դդ․: Ճակատները (բացառությամբ արևմտյանի) ունեն հայկական խորշեր։ Բարձր, բոլորակ թմբուկը պարուրված է դեկորատիվ խորաններով։ Մուտքերը, լուսամուտներն ու որմերը չափավոր զարդարված են պարզ բեկվածքավոր քիվագոտիներով, խաչերով ևն։ Արևմտյան ճակատի դիմաց ավերված շինության (հավանաբար նախորդ կառույցի գավիթը) մնացորդներ են։
Սեղանատուն
Հուշարձանախմբի արևմտյան մասում սեղանատունն է (ըստ հարավ-արևմտյան մուտքի շրջակալի արձանագրության՝ կառուցվել է 1248-ին, ճարտարապետի անունը՝ Մինաս, ներսում, արևմտյան երդիկի հյուսիս-արևելյան անկյունում է), ՀՀ-ում նմանօրինակ երկու կառույցներից մեկը (մյուսը Հաղպատում է)։ Այն ուղղանկյուն դահլիճ է (21, 6 x 9, 5 մ)՝ մեկ զույգ սյունով բաժանված երկու հավասար երդիկավոր մասերի, որոնցից յուրաքանչյուրը ծածկված է երկու զույգ փոխհատվող կամարների համակարգով։ Ներսում միակ հարդարանքը շթաքարեզարդ երդիկներն են, արտաքուստ՝ հարավ-արևմտյան մուտքի շրջակալը (հարավային ճակատի երկու լուսամուտը հետագայում են բացվել)։ Հաղարծինի սեղանատունն իր կառուցվածքային հնարքով և գեղարվեստով հայկական ճարտարապետության լավագույն նմուշներից է։ Դեպի արևելք այլ շինությունների (հավանաբար խոհանոց, հացատուն ևն) մնացորդներ են։
Տավուշի թեմում հյուր էր Անուշ Արշակյանը: ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղում կիրակնօրյա դպրոցների ուսուցիչների վերապատրաստման ծրագրի շրջանակներում, Անուշ Արշակյաըյ սեմինար-հանդիպում անցկացրեց: Հանդիպումից հետո բոլորն այցելեցին Իջևանի Սբ. Ամենափրկիչ եկեղեցի, որտեղ թեմի առաջնորդ գերաշնորհ Բագրատ Սրբազանի հայրական օրհնությամբ միասնական աղոթք հնչեցվեց և ներկաներն ունկնդրեցին շարականներ Անուշ Արշակյանի գեղեցիկ կատարմամբ:
... Ավելին.
Տավուշի թեմում հյուր էր Անուշ Արշակյանը: ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղում կիրակնօրյա դպրոցների ուսուցիչների վերապատրաստման ծրագրի շրջանակներում, Անուշ Արշակյաըյ սեմինար-հանդիպում անցկացրեց: Հանդիպումից հետո բոլորն այցելեցին Իջևանի Սբ. Ամենափրկիչ եկեղեցի, որտեղ թեմի առաջնորդ գերաշնորհ Բագրատ Սրբազանի հայրական օրհնությամբ միասնական աղոթք հնչեցվեց և ներկաներն ունկնդրեցին շարականներ Անուշ Արշակյանի գեղեցիկ կատարմամբ:
Սրվեղի վանք
Սրվեղի վանքը գտնվում է Այգեհովիտ գյուղից մոտ 3 կմ հարավարևմուտք, սարալանջին, «Խաչի տակ» կոչվող վայրում: Միջնադարյան Հայաստանի Կայան գավառի (վաղ միջնադարում` Գուգարաց աշխարհի Ձորոփոր գավառ) հոգևոր ու մշակութային կենտրոններից է: Հուշարձանախումբը բաղկացած է երկու եկեղեցիներից, միաբանների բնակելի և տնտեսական շինություններից: Շրջափակված է պարսպապատով: Պարսպից մնացել են միայն հիմնապատերը: Պարսպից դուրս, վանքի շրջակայքում կան այլ շինությունների
... Ավելին.Սրվեղի վանք
Սրվեղի վանքը գտնվում է Այգեհովիտ գյուղից մոտ 3 կմ հարավարևմուտք, սարալանջին, «Խաչի տակ» կոչվող վայրում: Միջնադարյան Հայաստանի Կայան գավառի (վաղ միջնադարում` Գուգարաց աշխարհի Ձորոփոր գավառ) հոգևոր ու մշակութային կենտրոններից է: Հուշարձանախումբը բաղկացած է երկու եկեղեցիներից, միաբանների բնակելի և տնտեսական շինություններից: Շրջափակված է պարսպապատով: Պարսպից մնացել են միայն հիմնապատերը: Պարսպից դուրս, վանքի շրջակայքում կան այլ շինությունների մնացորդներ, տապանաքարեր, խաչքարեր: Պահպանվել են ջրատար կավե խողովակներ: Վանքի ջուրը բերվել է մի քանի կիլոմետր հեռավորությունից` մոտակա լեռներից:
Գլխավոր եկեղեցի (Ս. Նշան) – գմբեթավոր դահլիճ տիպի է` արևելյան խորանով, կրկնահարկ զույգ ավանդատներով, սլացիկ, սրածայր վեղարով` պսակված բազմանիստ գմբեթով: Կառուցված է թրծված աղյուսով: Պատերի ստորին շարքերը մոտ մեկ մետր բարձրությամբ շարված են մուգ վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով: Սա Հայաստանում կառուցված սակավաթիվ աղյուսաշեն հուշարձաններից է: Եկեղեցու բեմի վիմաքարի ճակատին զետեղված կիսաեղծ արձանագրության մեջ հիշատակվում է Ս. Նշան անունը: Կառուցման թվականը հայտնի չէ, ենթադրվում է` XII-XIII դդ.: Պատերի շարվածքում դրված են տարբեր դարաշրջանների խաչքարերի քանդակազարդ և արձանագիր բեկորներ: Դրանք բոլորն էլ պատկանում են մեկ այլ, ավելի հին կառույցի: Եկեղեցու շուրջը միջնադարյան գերեզմանոց է։
Եկեղեցին բազմիցս նորոգվել է: Ամբողջովին վերանորոգվել են արևելյան ճակատի երկու անկյունները, բեմի կենտրոնական մասը, արևմտյան դռան շրջանակը, անկյունային հատվածները, մասնակի վերանորոգման է ենթարկվել նաև գմբեթը:
Ս. Աստվածածին եկեղեցի – գտնվում է գլխավոր եկեղեցու հյուսիսային կողմում: Ավերակ է: Միանավ դահլիճ տիպի է: Կառուցվել է 1889 թ. գյուղի համայնքի կողմից` Տեր Հովհաննես քահանայի առաջնորդությամբ: Պատերի մեջ դրված են քանդակազարդ խաչքարերի բեկորներ և ամբողջական խաչքարեր: Հատակին կան խոշոր տապանաքարեր:
Ձիթհանք – վանքապատկան կառույց է, գտնվում է վանքի պարսպից դուրս, արևմտյան կողմում: Մնացել են միայն ավերակ հիմնապատերը:
Խորանաշատ վանական համալիր
Խորանաշատ վանքը գտնվում է Հայաստանի Տավուշի մարզի Չինարի գյուղից հյուսիս-արևելք: Հիմնել է Վանական Վարդապետը Վահրամյան իշխանների աջակցությամբ XIII դարի առաջին կեսին: Վանքային համալիրի կազմի մեջ են մտնում Սուրբ Աստվածածին և Սուրբ Կիրակի եկեղեցիները, կիսավեր մատուռը, վանական խցերը և երկու գերեզմանոցները: Համալիրը շրջապատված էր պարսպապատերով (այժմ կիսավեր): Վանքի գլխավոր կառույցը, Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, կառուցվել է 1211-1222թթ.:
... Ավելին.Խորանաշատ վանական համալիր
Խորանաշատ վանքը գտնվում է Հայաստանի Տավուշի մարզի Չինարի գյուղից հյուսիս-արևելք: Հիմնել է Վանական Վարդապետը Վահրամյան իշխանների աջակցությամբ XIII դարի առաջին կեսին: Վանքային համալիրի կազմի մեջ են մտնում Սուրբ Աստվածածին և Սուրբ Կիրակի եկեղեցիները, կիսավեր մատուռը, վանական խցերը և երկու գերեզմանոցները: Համալիրը շրջապատված էր պարսպապատերով (այժմ կիսավեր):
Վանքի գլխավոր կառույցը, Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, կառուցվել է 1211-1222թթ.: Այն ունի գմբեթավոր դահլիճի հորինվածք, և միաժամանակ տարբերվում է նմանատիպ կառույցներից: Եկեղեցու անսովոր լայն կիսաշրջան ավագ խորանը մասնատված է 14 խորշերով: Խորանի երկու կողմերում գտնվում են երկհարկանի ավանդատները:
Արևմտյան կողմից եկեղեցուն կցված է քառասյուն կենտրոնակազմ գավիթը (1222-1240թթ.): Նրա արևելյան պատը մասնատված է 12 կիսաշրջան խորշերով: Առանձնակի հետաքրքրություն է ներկայացնում գավթի ծածկը: 3 զույգ կամարները փոխադարձաբար հատվում են նրա կենտրոնական մասում պատկերելով վեց թևանի աստղ:
Համալիրի հարավային մասում գտնվում է Սբ.Կիրակի փոքր գմբեթավոր եկեղեցին (XIIIդ.): Նրա արևելյան կողմում մատուռի ավերակներն են, միջնադարյան գերեզմանը, որտեղ գտնվում է քանդակազարդ թևավոր խոշոր խաչքարը (ենթադրվում է, որ այն վանքի հիմնադիր Վանական Վարդապետի գերեզմանաքարն է) և բազմաթիվ տապանաքարեր:
Խորանաշատը միջնադարյան Հայաստանի ամենախոշոր կրթական, գիտամշակութային ու աստվածաբանական կենտրոններից մեկն էր: Այստեղ ուսանել են հանրաճանաչ փիլիսոփա Վարդան Արևելցին, պատմաբան Գրիգոր Ակներցին, կաթողիկոս Գրիգոր Ախթամարցին և այլոք:
Խորանաշատը եղել է նաև գրչության կենտրոն: Այստեղ գրված անգին ձեռագրերից շատերը պահվում են Մատենադարանոում, այդ թվում «Մատյան ողբերգության», «Նարեկ», «Մաշտոց» ձեռագրերը: Վանքում ստեղծվել է նաև Ավետարանի ձեռագիրը, որն ենթադրաբար գրվել է հնադարյան Արցախում, Ուտիքում: Այդ Ավետարանում նկարագրված «Խորհրդավոր ընթրիքը» նմանօրինակը չունի ( հիմա պահվում է գերմանիայի Հալլե քաղաքում):
Խորանաշատ վանքը գտնվում է սահմանամերձ տարածքում, որը հաճախակի է ենթարկվում գնդակոծության ադրբեջանական կողմից: Այդ իսկ պատճառով վանքի դռները բացվում են միայն տարին մեկ՝ մայիսի 2-ին, երբ հարևան գյուղերից մարդիկ հավաքվում են եկեղեցում մասնակցելու պատարագին և հիշելու հանգուցյալներին (2013 թ);
Խորանաշատը եղել է միջնադարյան Հայաստանի ամենանշանավոր կրթական, գիտամշակութային ու աստվածաբանական կենտրոններից մեկը։ Հիմնել է Վանական Վարդապետը 1220-ական թթ-ի սկզբին և ինքն էլ վարել է վարդապետարանի ուսուցչապետությունը մինչև իր մահը (1251 թ)։ Այնուհետև վարդապետարանը գլխավորել է նրա ազգական ու աշակերտ Գրիգորս վարդապետը։ Խորանաշատի վարդապետարանը եղել է պատմագրական թեքում ունեցող դպրոց, որտեղ ուսանել են 7-8 տարի։ Դասավանդել են պատմություն, աստվածաբանություն, իմաստասիրություն, մատենագիտություն, երաժշտագիտություն, քերականագիտություն, աստղաբաշխություն, տոմարագիտություն, բնագիտություն, բուսագիտություն, նաև ընդօրինակել ձեռագրեր։ Վանական վարդապետի մի շարք երկեր (“Մեկնութիւն Հոբայ”, “Հարցմունք և պատասխանիք” և այլն ) որպես դասագիրք կամ համառոտ ուղեցույց են ծառայել աշակերտների համար։ Սաներից շատերը ուսումնառության տարիներին զբաղվել են գիտությամբ։ Շրջանավարտները ստացել են վարդապետական աստիճան և զբաղվել ինքնուրույն գործունեությամբ։ Վարդապետարանի սաներից 13-րդ դարի հայ եկեղեցու և մշակույթի նշանավոր գործիչ Կիրակոս Գանձակեցին գրել է “գալիս էին առ նա ուսման աղագաւ ո՛չ միայն վարդապետական բանի, այլ ամենայն կեանք նորա և շարժումն անգիր օրէնք էին տեսողացն”։ Այստեղ ուսանել են Վարդան Արևելցին, Գրիգոր Ակներցին, Ստեփանոս Աղթամարցին, Առաքելը, Արտազ գավառի թեմակալ, դավանաբանական հարցերում մեծ հեղինակություն վայելող Հովսեփ վարդապետը, Խաչենի քաղաքական կյանքում ակնառու գործիչ Մարկոս վարդապետը, ականավոր փիլիսոփա Սոսթենեսը, Հայսմավուրքային ժողովածուների խմբագիր՝ Ներքին Խաչենի արքեպիսկոպոս Իսրայելը, Գրիգոր Աղթամարցին և ուրիշներ։ Վանական Վարդապետի մահից հետո Խորանաշատի վարդապետարանի փառքը սկսել է արագորեն խամրել։ Սակայն վերելք են ապրել Խորանաշատ վանքի օրինակով ստեղծված բարձրագույն ուսումնագիտական կենտրոնները, որտեղ գործել են Վանական Վարդապետի աշակերտները։
Ս.Թ մայիսի 8-ին Հաղարծին վանական համալիրում Տեղի ունեցավ Տավուշի թեմի երիտասարդաց միության կենտրոնական խորհրդի երիտասարդների հանդիպումը Հայ Եկեղեցու Համաշխարհային Երիտասարդաց Միավորման (ՀԵՀԵՄ) կենտրոնական խորհրդի և պատասխանատուների հետ: